Transcriptie: Cristel van de Ven
Welkom bij Leaders in Progress, de podcast over vrouwen die aan het roer staan van maatschappelijke veranderingen. Wie zijn ze, waar staan ze voor en waar gaan ze voor? Ik ben Nadine Klokke, CEO van Knab, de online bank die de financiële wereld van binnenuit vernieuwt. Ik ben Beate van Dongen Crombags, partner bij EY consulting. Wij creëren een betere wereld door organisaties te helpen op een duurzame manier te transformeren. En ik ben Dave Jongeneelen, medeoprichter van Buzz Women. Dagelijks stellen wij vrouwen over de hele wereld in staat vooruitgang vorm te geven. Waarom deze podcast? We willen je inspireren om aan het roer te gaan staan van je eigen bezieling en maatschappelijke vernieuwing. Welkom bij Leaders in Progress!
Dave: Welkom bij een nieuwe aflevering van Leaders in Progress. Vandaag hebben we te gast Cristel van de Ven. Welkom, Cristel!
Cristel: Dankjewel!
Dave: Ik ga jullie even mee terugnemen in de tijd, want ooit begon ik met werken bij mijn eerste baan en dat was in de zomer van 1997. Ik zal het nooit vergeten, ik ging werken bij een consultancy en dat heette HayGroup, inmiddels Korn Ferry. Ik kwam daar in de hal en toen kwam er een dame naar me toe en die zei, “Ik ben Marianne en ik ben jouw secretaresse.” Toen viel ik bijna van mijn stoel omdat ik dacht, “Een secretaresse?” Dat was het laatste waaraan ik gedacht had. Maar goed, ik was daar Business Analist, dat was mijn eerste baan. Ik werd voorgesteld aan mijn collega’s en één daarvan was Cristel. Jij was een soort grote zus, want je was anderhalf jaar eerder begonnen. Dus je wist al je weg in de organisatie en in het gebouw en in alles. Dat voelde ook als grote zus die wereldwijs was en mij ook hielp om daar mijn weg te vinden. Nu ineens zitten we weer tegenover elkaar, we hebben elkaar 22 jaar niet meer gezien.
Cristel: Klopt!
Dave: Je ziet er nog net zo uit als toen, met je krullen. Ik weet nog van toen dat je uit de Tilburgse omgeving stamt. We hadden het er net over dat je nu in Sint-Oedenrode woont met drie mannen, twee zoons en een man. Waarvan er eentje 193 cm is, zei je net tegen ons.
Cristel: Precies, ja.
Dave: Normaal doen wij een uitgebreide research, in dit geval is dat een beetje in het water gevallen, moet ik heel eerlijk zeggen, doordat er allerlei dingen gebeurden net voordat we begonnen. Maar het is eigenlijk des te leuker, omdat het heel veel ruimte geeft voor jouw verhaal. Ik weet dat je voorzitter bent van de Zelfstandige Ondernemers in Nederland en daar ook een stem bent voor Zelfstandig Ondernemend Nederland en inmiddels is dat een immens grote groep mensen, volgens mij, in Nederland. Dus veel stof om met elkaar over te praten. Heel hartelijk welkom, Cristel!
Cristel: Dankjewel! Ontzettend leuk om jou weer te zien. Je bent eigenlijk ook niet veel veranderd, je hebt alleen iets korter haar.
Dave: Ja, dankjewel! Mooie subtiele manier om te zeggen dat de haargrens een beetje terugtrekt.
Cristel: Nee, het gaat echt over de lengte.
Dave: Nadine en ik zijn benieuwd naar jouw verhaal. Ik wil graag beginnen met de vraag: hoe is het eigenlijk om jou te zijn?
Cristel: Bij tijd en wijle heel leuk en af en toe ook verschrikkelijk. Hoe is het om mij te zijn? Ik weet niet beter. Ik ben natuurlijk al bijna vijftig jaar mezelf. Ik heb mezelf in deze vijftig jaar wel steeds beter leren kennen, dus ik heb wel het idee dat ik steeds meer mezelf word, naar mate ik ouder word. Ik ben eigenlijk altijd druk met van alles en nog wat. Ik word steeds beter in af en toe ook eens gewoon lekker niks doen, zoals ik de afgelopen vier weken op vakantie heb gedaan. Maar ik kan eigenlijk niet anders dan bezig zijn met lekker ondernemen, met kijken hoe we de wereld een beetje mooier kunnen maken. In mijn geval met name de wereld van werk, zoals wij mensen werken en leven. Dat is zo belangrijk voor velen en ik heb daar eigenlijk vanaf de tijd dat wij elkaar ontmoetten bij wel ideeën over hoe dat mooier, leuker en beter en soms ook echt wel anders kan. En dat doe ik met veel plezier en af en toe word ik gek van mezelf en de omgeving wordt waarschijnlijk ook een beetje gek van mij. Dat krijg ik af en toe wel terug, van onder andere die drie mannen.
Dave: Ja, precies. Die houden je bij de les.
Cristel: Zeker, ja.
Dave: Misschien even terugkijkend naar Hay, wat toch wel een mooi startpunt is, hoe kijk jij zelf terug op die periode?
Cristel: Eigenlijk met heel veel plezier. Hay was voor mij mijn tweede werkgever, ik had daarvoor drie maanden bij de ING bank gewerkt. Ik ben afgestudeerd als beleid- en organisatiewetenschapper.
Dave: Nadine en jij zijn ook ex-collega’s.
Nadine: Ja, dat is grappig.
Cristel: In die drie maanden? Dat lijkt me sterk.
Nadine: Ja, we hebben in ieder geval in hetzelfde bedrijf gezeten.
Cristel: Oh, wat grappig. Ik studeerde af in 1996, mijn zus was een paar jaar daarvoor afgestudeerd als psycholoog en die had best wel moeite moeten doen om aan een baan te komen. Dat was in de tijd helemaal niet zo gemakkelijk. Dus toen ik net was afgestudeerd ging ik ook direct solliciteren omdat ik dacht, “Dit wordt best ingewikkeld om een baan te vinden.” Toen kwam ik in een enorme sollicitatieprocedure voor een trainee programma bij een bank. Uit 500 mensen werd ik uiteindelijk geselecteerd met nog negen anderen. Ik was eigenlijk volledig gefocust geweest op dat programma en ING is natuurlijk een werkgever waarvan iedereen zegt, “Als je daar terecht komt, zit je goed.” En eigenlijk op het moment dat ik daar begon, dacht ik “Wil ik dit eigenlijk wel?”
Dave: Eindelijk binnen!
Cristel: Ja, eindelijk binnen, helemaal gefocust op weer een rondje door, “Er zijn er 743 afgevallen en ik mag door, wat belangrijk en vleiend, ik ga door.” Toen kwam ik op een klein kantoor in Oosterbeek en daar had ik een fantastische tijd. Dat was heel erg leuk, daar werkten vier of vijf mensen en daar hadden we de grootste lol. Daarna ging ik naar een regiokantoor van ING en eigenlijk vanaf het moment dat ik daar kwam, dacht ik, “Wat moet ik nou bij een bank?” Ik werd ook echt opgeleid tot een bankfunctie, dus het was een traineeship waarbij je dan daarna ook echt de bankdingen ging doen. En ik was eigenlijk beleid- en organisatiewetenschappen gaan doen nadat ik een jaar economie had gedaan omdat ik economie eigenlijk te weinig over de mens vond gaan. Ik ben eigenlijk mijn hele leven geïnteresseerd in het spanningsveld tussen mens en werk. Een lang verhaal kort: mijn vriend destijds en nu mijn man – ik ben ook al heel lang met hem – had ook een nieuwe baan en die had het fantastisch naar zijn zin. Die kwam elke dag echt vrolijk en lachend thuis en ik zat elke dag letterlijk te huilen op de bank. Niet op de ING-bank, maar wel thuis. Mijn man had een mentor bij zijn bedrijf en die zei, “Mijn vriendin, geen land mee te bezeilen, die zit alleen maar te jammeren en te huilen.” Toen zei zijn mentor, “Ik ken misschien wel iemand, die werkt bij Hay. Volgens mij, wat jij over haar vertelt, past ze daar wel.” Toen ben ik eigenlijk heel snel nog in een sollicitatieprocedure voor businessanalist bij Hay terechtgekomen en dat voelde echt alsof ik daar op mijn plek zat. Want het is natuurlijk een HR-adviesbureau, het gaat over, “Hoe zorg je ervoor dat mensen goed en lekker kunnen werken?”, wat ik nog steeds heel belangrijk vind. Het was ook gewoon een hele leuke club mensen, mensen die ik nog steeds her en der eens tegenkom. Ik denk dat jouw secretaresse Marianne Lampers was, ‘lampje’. Die ben ik toevallig laatst tegengekomen bij het Coachhuis, dat zij bestiert. Dus dat is wel heel grappig. Dus ik had het daar echt ontzettend naar mijn zin en ben daar ook drie jaar later verschrikkelijk op mijn bek gegaan. Voordat iedereen een burnout had, had ik hem al gehad. Want op mijn 27ste was het bij mij al zo ver, dat heb ik ook mede dankzij Hay voor elkaar gekregen. Maar ik ben er ook weer uitgekomen en dat was een mooie eerste start.
Nadine: Zo jong, hé?
Cristel: Ja, heel jong. Ik doe alles heel snel.
Nadine: Veel wijsheid ervan overgehouden, waarschijnlijk.
Dave: Een early adopter van de burnout.
Cristel: Ja, zoiets.
Nadine: En wat is dan de take-away geweest?
Cristel: Er zijn zoveel take-aways. Goed is goed genoeg en als het niet helemaal goed is, is het ook goed genoeg. Dat is voor mij mijn eeuwige les, denk ik. Mijn take-away is ook, ik hoor heel veel mensen zeggen, “Het is het beste wat me is overkomen.” Ik zeg altijd, “Het is echt het aller slechtste wat me is overkomen.” Ik vond dat echt zo’n verschrikkelijke nare tijd. Dus ik ben er nu wel heel druk mee bezig, “Hoe kunnen we ervoor zorgen dat werk ook gewoon leuk is en dat je er absoluut door ontwikkelt, maar dat je er niet van verslijt en ook niet burned out raakt?” Dus het is misschien ook wel een motivatie om nog steeds met dat thema mensen en werk bezig te zijn.
Nadine: En toch was het daarvoor ook een thema voor je, want je bent natuurlijk ook niet zomaar dat gaan studeren. Wat maakt het dat het thema van het begin al zo belangrijk is voor je?
Cristel: Ik kom uit een onderwijsgezin. Mijn vader is altijd onderwijzer geweest in het speciale onderwijs. Mijn moeder zat in de kinderopvang, mijn zus werkt nu ook in de scholenbegeleidingsdienst. Dus we zijn eigenlijk altijd wel bezig met ontwikkeling. Alleen, ik had destijds wel echt het idee van, “Ontwikkeling is ook belangrijk voor mensen die werken.” En ik vond me ook wel een beetje de zakelijke van het gezin, dus ik wilde eigenlijk het bedrijfsleven in. Dat was destijds mijn drijfveer. Waar dat vandaan komt, weet ik eigenlijk niet precies. Maar ik ben dus inderdaad echt geïnteresseerd in hoe mensen leren en zich ontwikkelen. En met name hoe ze dat doen in het werk. Werk is toch iets wat wij heel veel uren van de week doen. Als je leuk en goed werk hebt, dan draagt dat ook ongelooflijk veel bij aan je eigen leven. Hoe mooi is het dan als dat werk ook nog eens bijdraagt aan andermans levens? Werk is toch wel de ontwikkelfactor van jewelste, in ieder geval hier in Nederland. Dat vind ik heel interessant. Want het grappige is dat we ook wel weten uit allerlei studies dat werk mensen heel gelukkig kan maken. Mensen met werk zijn over het algemeen gelukkiger dan mensen zonder werk. Maar als je kijkt naar het aantal burnouts, want ik was niet de enige, het is eigenlijk alleen maar erger geworden, dan heeft werk het ook in zich om je heel erg ongelukkig te maken. Hoe zorgen we er nou voor dat we het goede van werk met elkaar beet kunnen pakken en dat slechte achterwege weten te laten?
Dave: Wat is het goede van werk? Waar zit dat voor jou in?
Cristel: Ik denk heel basaal, mensen hebben eigenlijk drie basisbehoeften, die wij allen in ons werk maar zeker ook in ons leven willen vervullen. Dat blijkt ook uit allerlei onderzoek, mensen willen graag doen waar ze goed in zijn, mensen willen beslisvrijheid hebben en mensen willen ergens bij horen. Dat hoef je niet in je werk te vinden, dat kan je natuurlijk ook gewoon in allerlei andere omgevingen in je privésituatie voor elkaar krijgen. Maar op het moment dat werk je dat ook geeft, die vervulling van die basisbehoefte, dan word je daar als mens beter van en ik denk dat als mensen goed in hun vel zitten, ze ook weer meer door kunnen geven aan andere mensen. Dus dat we ook meer wederkerigheid krijgen en dat mensen elkaar gaan helpen en dat mensen ook het goede voor elkaar doen.
Dave: Als je dat echt naar jezelf trekt, die drie onderdelen, doen waar je goed in bent, als we nou eens heel groot uitvergroten waar jij, Cristel, heel goed in bent, wat is dat dan?
Cristel: Ik denk waar ik goed in ben is om toch wel hele complexe situaties behapbaar te maken en proberen ze simpeler te vertalen en in simpelere taal uit te leggen. Dat kan ik goed. En wat ik ook door de jaren heen heb geleerd is dat ik goed mensen in gesprek met elkaar kan laten gaan. Ik kan goed luisteren naar wat andere mensen zeggen en hen ook echt wel helpen om met elkaar beter te praten. Dat blijkt ook wel uit mijn werk, ik heb onder andere hele ingewikkelde CO-onderhandelingen geleid waarbij vakbonden en werkgevers het echt niet met elkaar konden vinden en dan ging ik kijken, “Waar zitten wel de achterliggende gedeelde belangen?” Ik denk eigenlijk ook dat dat gewoon de sleutel is tot lekker werken, op het moment dat je als organisatie of als leidinggevende goed in gesprek kan gaan van, “Waar gaat deze tent naartoe?” Als je bij een medewerker of een ander soort werkende erachter komt, “Waar sta jij in je leven en je loopbaan en wat is voor jou belangrijk?”, dat je samen puzzelend tot veel betere oplossingen kan komen. Ik krijg inderdaad toch ook wel terug dat ik er goed in ben om andere mensen aan het praten te krijgen daarover.
Dave: En die beslisvrijheid voor jezelf?
Cristel: Die is wel heel belangrijk. Toen ik begon met werken was ik vooral bezig met nog beter worden. Ik heb ook echt wel de drive om dingen goed te doen en die behoefte aan competentie voel ik zeker. Maar ik ben in 2010 voor mezelf begonnen, als zelfstandige ondernemer. En ik merk dat ik het heel erg prettig vind om beslisvrijheid te hebben. Dat wil niet zeggen dat ik het daardoor rustiger heb gekregen, maar op één of andere manier helpt het mij enorm om mezelf op de kop te kunnen geven dat ik het nu wederom heel erg druk heb, bijvoorbeeld, in mijn agenda. En dat is toch een soort basis beslisvrijheid van, “Ik bepaal waar ik ja tegen zeg en waar ik nee tegen zeg, hoe ik dingen aanpak, wanneer ik hulp nodig heb.” Ik denk dat dat voor heel veel zelfstandigen geldt, ik ben nu voorzitter, dat dat een hele belangrijke drijfveer is. Maar die herken ik wel degelijk.
Dave: En de laatste, als we dan dat rijtje toch even af mogen maken, het erbij horen. Hoe is dat voor jou? Is dat een grote factor voor jou?
Cristel: Net als ieder mens wil ik wel ergens bij horen, maar het is me eigenlijk nooit helemaal gelukt in grote corporate omgevingen om het gevoel te krijgen om er helemaal bij te horen. Dus waar ik me eigenlijk nu wel heel erg bij voel horen, dat is dus inderdaad die groep zelfstandigen. Dus die mensen die toch een beetje van een afstand voor zichzelf, maar heel veel met elkaar samenwerkend, mooie projecten samen opzetten, mooie dingen voor elkaar krijgen. Ik ben natuurlijk uiteindelijk mijn hele leven ook al onderzoeker en organisatieadviseur en dan kijk je mee. Dan loop je even met een organisatie of met iemand op en daarna ga je weer weg. Dus dat is eigenlijk mijn manier van erbij willen horen. Verder, je noemde net al mijn gezin, dat is heel erg belangrijk. Ik heb een paar hele goede vrienden waar ik me ontzettend bij voel horen en dat is voor mij genoeg.
Nadine: Dus in groepen of vaste structuren, daar je identiteit aan ontleden of daaraan koppelen, dat klinkt als…?
Cristel: Heel vaak botst bij mij dat gevoel van autonomie. Dus op het moment dat van die groepsmores zijn, van “Zo zijn onze manieren, zo gaat het hier”, dan gaat er bij mij altijd direct een lampje branden. Dan denk ik, “Wacht even, is dat zo? Vind ik dat wel?” Dus ik vind het ook wel heel mooi, ik ken ook echt wel mensen die gewoon altijd zodra je een groep vormt meteen in het midden staan en eigenlijk met iedereen om kunnen gaan. Dat kan ik niet.
Nadine: Jij staat aan de zijkant met een been erin en eruit.
Cristel: Ja.
Nadine: Dat is ook een vast patroon bij je, dat was vroeger ook?
Cristel: Ja, privé heb ik dus inderdaad het kleine groepje waar ik al heel lang bij hoor. Want ik ben zo trouw als een hond naar dat groepje. Maar in werksituaties…
Nadine: Je studietijd?
Cristel: De studietijd ook, ja. Ik ging niet bij een studentenvereniging, daar kreeg ik al meteen de kriebels van. Ik ging wel bij een studievereniging, maar bij die studievereniging was ik dan niet de harde kern. Dus ik ging weleens mee en daar weer een tijdje niet en dan weer wel. Zo zit ik in elkaar.
Nadine: Maar wel een mooie vorm dan, met die vereniging van zelfstandigen. Want daar heb je per definition eigenlijk die eigenheid van iedereen, die is er.
Cristel: Ja, klopt.
Nadine: Wat mij nog fascineerde, wat je net beschreef van, “Wat ik eigenlijk zie gebeuren is dat de burnouts toch toenemen”, vanuit het startpunt dat het jou ooit is overkomen en het is heel belangrijk om dus aandacht te richten op werk dat toevoegt, wat positief is, wat is jouw lezing? Ik neem dan even aan dat dat dan breed-maatschappelijk gebeurt, dat patroon, dat dat eigenlijk toe lijkt te nemen. Wat zit daaronder?
Cristel: De vraag is eigenlijk, “Neemt het toe of praten we er makkelijker over?” Maar wat we wel zien is dat er steeds meer mensen zijn die zelf rapporteren, “Ik heb last van stress en dat komt door mijn werk.” Dat neemt hand over hand toe de afgelopen jaren. Wat we tegelijkertijd ook wel zien is die drie-menselijke basisbehoefte, dus de behoefte om ergens goed in te zijn, ergens bij te horen en beslisvrijheid te hebben. Die fungeren ook in je werk als energiebron. Dus als één van die energiebronnen is afgesneden, als je daar geen energie meer uit kan opdoen, dan krijg je meer last van stress. En onderzoeken van TNO laten eigenlijk al sinds 2008 zien dat met name autonomie in het werk omlaag gaat.
Dave: Betekent dat ook dat de zelfstandigen daar minder last van hebben, gemiddeld genomen?
Cristel: Ja. TNO doet eigenlijk onderzoek naar burnout-klachten bij werknemers en ze hebben ook een enquête onder zelfstandigen en het blijkt dus inderdaad dat zelfstandigen stelselmatig minder vaak burnout-klachten rapporteren en meer autonomie ten opzichte van werknemers. Dus zelfstandigen zijn over het algemeen gelukkiger met de werkvorm die zij hebben gekozen.
Dave: Wat motiveert jou om daar voorzitter van te worden? Wat is daar de drive achter?
Cristel: Dat is echt een heel klassiek voorbeeld van, “Ik werd ervoor gevraagd, anders had ik nooit mijn vinger opgestoken.” Ik was al tien jaar bezig met mijn eigen bureau, Factor Vijf, organisatieontwikkeling. En ik deed onderzoek naar “Wat drijft mensen in werk en hoe kunnen we dat werk nou leuker en beter maken?” In dat onderzoek kwamen we er ook steeds meer achter dat mensen eigenlijk gewoon in werkrelaties andere dingen belangrijker gaan vinden. Bijvoorbeeld de purpose van een bedrijf, waar sta ik voor? Je wil ergens bij horen en je wil ook het idee hebben dat je organisatie iets goed doet. Mensen hebben altijd behoefte aan autonomie. Wat ik zag was dat er ook wel mensen de wijk namen naar zelfstandig ondernemerschap omdat ze die elementen niet in een organisatie konden vinden. Ik hield daar praatjes over en lezingen op congressen. Congressen over duurzame inzetbaarheid, congressen over werkgeluk. Maar dan kom je eigenlijk een groepje tegen, dat staat dan voor je neus en dat is het eigenlijk gewoon al met je eens. Want anders komen ze niet naar zo’n congres. Amerikanen noemen dat een beetje preaching to the choir. Dus je bent eigenlijk aan het preken voor het koor, maar dat koor heb je al mee. Na tien jaar dat gedaan te hebben begon ik zelf ook wel te merken, “Wat is nou mijn impact?” Het is een beetje motherhood and apple pie wat ik vertel; warme moederliefde en appeltaart, daar kan je eigenlijk niet tegen zijn. Maar ik had niet het idee dat het echt wel opschoot, dat het echt de goede kant opgaat. En dat heeft ook heel erg te maken, kwam ik steeds meer achter, in hoe wij in Nederland werk geregeld hebben. Waarbij werknemerschap met allerlei veiligheidspallen en zekerheden voorzien is en zelfstandig ondernemerschap veel minder. Nu was ik daar niet zo superbewust mee bezig, maar ik werd in de zomer van 2020 benaderd door een aantal zelfstandige organisaties, die wilden de handen ineen slaan. Want die zeiden, “Er gaat heel veel gebeuren op wetgevingsgebied ten aanzien van zelfstandig ondernemerschap en wij zijn eigenlijk met te veel verschillende clubs en de politiek weet niet met wie ze moeten praten.” De politiek en de polder, dus er wordt ook heel vaak gesproken over werkgeverschap, werknemerschap, maar waar zitten die zelfstandigen dan?
Nadine: Clubs als ZZP Nederland?
Cristel: Ja, ZZP Nederland, Solopartners voor Zelfstandigen in de Zorg, Zelfstandige Bouw, die waren daar toen mee bezig. En ik zat op dat moment eigenlijk net in de fase van, “Wat ga ik doen na tien jaar zelfstandig ondernemerschap?” en dat gevoel van preaching to the choir. Toen ik startte met zelfstandig ondernemen heb ik eigenlijk gezegd, “Ik doe minimaal één keer per jaar iets wat ik niet durf waarvan ik denk dat ik het helemaal niet kan of ‘Moet ik daar wel aan beginnen?'” Dat had ik in 2020 nog niet gedaan, een beetje mal, maar dat speelde ook wel mee. Ik wist niet waar ik aan begon, maar ik vond het wel een sympathiek initiatief. Ik dacht, “Misschien is dat wel iets voor mij.” Zodoende ben ik daaraan begonnen en doe ik dat nog steeds.
Dave: Wat is daar het leuke aan en wat is daar het minder leuke aan?
Cristel: Het leuke eraan is dat ik inderdaad wel merk, na twee jaar, ik zit sinds 1 april ook in de SER namens de zelfstandigen, dat ik nu aan overlegtafels kom waar er nog steeds heel veel wordt gesproken over werkgeverschap en werknemerschap. Wat ik dan prettig vind om te merken is dat ik wel echt gewoon informatie kan inbrengen aan die tafel en ook de ideeën van, “Waarom worden mensen nou zelfstandig?” En dat is echt niet allemaal omdat ze gedwongen zijn en dat is zeker ook niet omdat ze allemaal grootse ambities hebben van heel erg rijk worden. Dat is vooral dat mensen gewoon heel erg bezig willen zijn met hun vak en het liefst niet al te veel willen vergaderen, even platgeslagen. Dus ik merk dat ik wel echt voel van, “Dit geluid mag echt veel beter aan tafel gehoord worden.” Dat moet iemand dan naar voren brengen, dus dat is leuk. Minder leuk is dat ik inderdaad terecht ben gekomen in het hele traject van wetgeving en politiek en dat gaat heel erg langzaam. Ik ben natuurlijk toch gewend geweest, zeker als zelfstandig ondernemer, wat je vandaag beslist kan je bij wijze van spreken morgen gaan uitvoeren. Dat vind ik af en toe best wel ingewikkeld en gewoon lastig en soms ook heel frustrerend.
Dave: Wat gebeurt er dan met jou?
Cristel: Dat ik na twee jaar wel denk, “Wanneer gaat er nu echt iets gebeuren?” Dus ik kan er wel een beetje ongedurig van worden. Dat is gewoon een beetje een ongemakkelijk gevoel dat je er even uit moet wandelen of soms een beetje eruit moet schreeuwen in de auto.
Nadine: Maar wat misschien ook een bepaalde persoonlijke urgentie creëert, om ook weer iets anders te doen, of niet?
Cristel: Op het moment dat je het op manier A zegt en het komt niet aan, is het ook wel een interessante puzzel om te denken, “Hoe ga ik het dan aanvliegen en bij wie?” Dus het is ook wel jezelf gewoon niet uit het veld laten slaan en dan kijken, “Dan moet ik dus nog wat meer gesprekken gaan voeren en dan moet ik ook eens die en die benaderen.” En ik heb tot op heden wel echt het idee dat we gewoon steeds wel vooruit gaan. Op het moment dat ik denk, “We gaan niet meer vooruit”, dan denk ik dat ik het echt lastig vind. Maar ik kan echt wel zien, wie had gedacht dat we twee jaar na de start van Vereniging Zelfstandigen Nederland nu door een samenwerking met MKB Nederland en VNO-NCW ook een zetel in de SER zouden hebben? Dat zijn eigenlijk toch wel hele mooie stappen en ook heel belangrijk voor alle mensen die graag in Nederland als zelfstandige willen werken, dat dat gebeurt. Dus ik kan ook wel echt terugkijken op voldoende stappen die we zetten om nog steeds met heel veel plezier ermee bezig te zijn.
Nadine: Wat staat bovenaan je agenda? Wanneer heb je de impact gemaakt waar je eigenlijk naar op zoek was? Welk punt wil je echt realiseren?
Cristel: Wat ik heel erg graag wil is dat wij in Nederland gaan zien dat er op die arbeidsmarkt echt een volwaardige derde speler bij is gekomen. Dus we werken niet meer met klassieke werkgevers- en werknemersrelaties, maar daarnaast is er nog een groep van zelfstandig werkenden. Dat zijn mensen met eigen bedrijven die niet de ambitie hebben om door te groeien naar werkgever, maar die wel degelijk iets anders zoeken en iets anders bieden dan werknemers. Ik vergelijk het vaak weleens met een IKEA-krukje met drie pootjes, als je er één pootje van weghaalt, gaat dat krukje wiebelen. Dat derde pootje maakt het heel stabiel. Volgens mij zijn zelfstandigen inmiddels echt het derde pootje aan onze arbeidsmarkt.
Dave: Hoeveel mensen hebben we in Nederland die zelfstandig zijn?
Cristel: De cijfers verschillen een beetje, van 1,2 tot 1,6 miljoen mensen die als zelfstandige werken. De laatste cijfers die ik heb gezien schommelen rond de 1,2 – 1,3 miljoen waarvan ongeveer 900.000 mensen dit ook echt als voltijds werk zien of als hun hoofdbetrekking. Niet iedereen doet dat natuurlijk voltijds, maar echt wel als hun hoofdbetrekking. Dus er wordt vaak gezegd, “Die ZZP’ers, dat is die werknemer die een webshop erbij heeft”, die tel ik dan niet mee. Dus ongeveer een miljoen mensen werken nu als zelfstandigen.
Nadine: Ja, ik herken het. Het is ook onze belangrijkste klantengroep. Het is ook echt een mooie klantengroep, want het is ook een mensenprofiel, die autonomie en zelfstandigheid maakt het ook flexibel, creatief, ondernemend. Verschrikkelijk mooie groep en de getallen herken ik ook.
Dave: Als je de stelling doortrekt, ik heb ooit de eer gehad om Muhammad Yunus te ontmoeten, de Nobelprijswinnaar, de oprichter van microkrediet. Zijn stelling was, “Iedereen zou zelfstandig moeten zijn in de wereld.” We zijn allemaal van nature onze eigen autonomie, onze eigen handelingsvrijheid, doen waar je goed in bent, al die dingen waar we het over hebben, dat zou de oplossing zijn om een andere soort wereld te creëren. Hoe kijk jij daarnaar?
Cristel: Je kan het eigenlijk gewoon niet niet eens zijn met een Nobelprijswinnaar, natuurlijk. Maar ik snap dat wel heel goed. Ik vind wel dat we in Nederland nu heel vaak zeggen, “Als je zekerheid wil, moet je een werknemer worden. Als je vrijheid wil, moet je zelfstandig worden.” Het gaat me eigenlijk helemaal niet zozeer om precies die contractvorm. Wat ontzettend zou helpen is als mensen gewoon in hun werkende leven het gevoel hebben dat zij zelf de regie hebben en dat zij zelf ook kunnen aangeven, “Wat kan ik wel, wat kan ik niet? Welk niveau van vrijheid heb ik nodig om goed te kunnen functioneren?” Waarbij ze dan natuurlijk ook rekening houden, “Wat is dan mijn effect op de ander?” Want het gaat er niet om dat je alleen maar voor jezelf leuk bezig bent en daarmee andere mensen tekort doet. Dus ik denk dat die insteek, die zelfstandige insteek, dat die heel erg belangrijk is. En bij zelfstandigen zie ik die heel erg terug. Maar je zult mij nooit horen zeggen, “Iedereen zou zelfstandige moeten zijn.” Je mag wat mij betreft ook prima werknemer zijn, maar die autonomie in je werk ervaren, ik denk dat dat voor iedereen heel belangrijk is.
Dave: Meer de autonome mindset en het gevoel dat je ruimte hebt.
Cristel: Ja.
Dave: Interessant. Als ik naar jou kijk, dat is wel interessant na zoveel jaren, dan is het een loyale vrijheidsstrijder, zo voelt het een beetje. Heel loyaal aan je omgeving en tegelijkertijd zeg je, “Ik krijg de kriebels als ik ergens ingeperst wordt of ergens bij moet horen.”
Cristel: Ja, klopt.
Dave: Je zei, “Het is heel leuk om mij te zijn, maar het is soms ook verschrikkelijk.” Wat maakt het soms verschrikkelijk?
Cristel: Omdat ik heel vaak heel diep en heel lang over dingen nadenk. Soms zou ik wel willen dat ik mijn gedachten even stil kon zetten. Daar word ik wel steeds beter in door de jaren heen, maar het is ook een beetje de aard van het beestje. En ik denk ook, ik ben al heel lang samen met een hele leuke kerel, dus hij kan het, maar ik ben wel altijd met duizend en één dingen bezig. Dus ik kan me best ook voorstellen dat sommige mensen naar me kijken en denken, “Wat zou ik daar moe van worden!” Maar dat heb ik gelukkig niet.
Nadine: In de weg waar je op bent heb je een heleboel dingen verzameld wat je meeneemt en ook volgens mij een aantal mooie dingen die je beschrijft, mensen met elkaar in gesprek brengen. Is er nou iets waarvan je zegt, “Als ik naar mezelf kijk, dat is eigenlijk wat ik mis om echt die impact te realiseren die ik naar voren toe wil halen”? Dus wat je bijvoorbeeld aanvoelt met anderen of waar je zelf nog verder op wil werken?
Cristel: Wat ik nu merk in deze situatie, “Hoe voer ik zelf die dialoog?” Ik ben er heel erg goed in om andere mensen in gesprek te laten gaan, maar nu ben ik natuurlijk ook voorzitter van een belangenvereniging met belangen voor die zelfstandigen. Voor mij is het heel erg zoeken naar, “Wat is dan de toon die je aanslaat?” Wat ik wel heb gemerkt is dat je af en toe heel scherp moet zijn om eigenlijk aan tafel te komen. Soms vind ik dat lastig omdat ik denk, “Waarom kunnen we niet op basis van de inhoud…” En we hebben allemaal een plek op die arbeidsmarkt en we zitten nu allemaal te worstelen met alle dingen die er misgaan op die arbeidsmarkt, dan zou ik soms vanuit het rationele en het redelijke eigenlijk kunnen zeggen, “Laten we nu allemaal bij elkaar zitten en gewoon eens even kijken of we inhoudelijk gezien dit varkentje met elkaar kunnen wassen.” Maar zo werkt het gewoon niet. Je moet toch wel door bestaande belangen heen en je merkt soms wel dat je ook wel echt eventjes moet laten zien, “Wij zijn er ook.” Dat is voor mezelf op dit moment een belangrijke zoektocht, waar ben ik op het scherpst van de snede zonder dat ik mezelf verlies? Dus zonder dat ik het gevoel heb dat ik mezelf overschreeuw. Dus dat is voor mezelf eigenlijk wel op dit moment het belangrijkste leerpunt.
Dave: Hoe doe je dat?
Cristel: Ik heb hele goede adviseurs, dus dat is wel leuk. Ik werk nu ook samen met mensen die daar bijvoorbeeld beter in zijn en dan is het ook weleens intern gewoon heel goed gesprek voeren van, “Hoe zetten we dat neer?” Dus dat werkt. En het heeft ook wel iets te maken met het af en toe gewoon eens proberen. Dus toch weer elk jaar iets doen wat je spannend vindt. Soms denk ik, “Nu ga ik dit zeggen wat heel scherp is en dan ga ik gewoon eens kijken hoe andere mensen reageren.” Dan blijkt ook wel vaak dat dat ook wel weer gewoon deuren opent. Dat vind ik dan wel weer leuk om te zien. Dan krijg je toch het gevoel van, “Dat is weer een andere manier van invloed uitoefenen die ik tot op heden nog niet in mijn eigen rugzak heb, maar die ook wel goed is om ook te verkennen en daar beter in te worden.”
Dave: En tegelijkertijd voel ik ook daarbij, tenminste als ik het naar mezelf betrek, het is ook iets in de maatschappij waarin iedereen podium wil en steeds harder gaat roepen en steeds verder gaat polariseren om die grenzen op te rekken. Ik hoorde ooit de vergelijking van de politiek met een kleine ‘p’ en dan gaat het over de kleine beweging en de regeling en je hebt Politiek met een grote ‘P’ waarin mensen heel hard gaan roepen en uiteindelijk heel expliciet worden waardoor het hele speelveld naar links of rechts schuift. Dus hoe hou je daarin de stem van de redelijkheid en dialoog, die volgens mij heel erg bij jou past, hoe hou je die overeind in dat stuk? Ik denk dat dat voor heel veel mensen geldt. Ik heb zelf zo’n soort haat-liefdeverhouding met LinkedIn. Aan de ene kant voelt dat heel mooi en aan de andere kant is het ook een soort parade van meningen en ego en commercie die de boventoon krijgt. Dus ik ben ook wel benieuwd, misschien van jullie beide, hoe zie je dat en hoe doe je dat?
Cristel: Dat is dus inderdaad wel het spanningsveld. Ik heb dat overigens met alle social media. Het is belangrijk om je daarop te laten zien, zeker als vereniging. En tegelijkertijd, wat ik wel merk, op het moment dat er een plan komt, we hebben nu dit gesprek en er is net een plan uitgelekt, dus we weten nog niet eens precies de plannen over hoe koopkracht voor mensen die het heel zwaar hebben te verbeteren, dan is het inderdaad wel echt de afweging van, “Ga je meteen volop het orgel en zeggen: Het slaat nergens op, het is heel erg slecht?” Dat voelt dan voor mij op dit moment gewoon niet gepast omdat ik ergens denk, “Het doel is om mensen die eigenlijk nu hun energierekening echt niet meer kunnen betalen te helpen.” Daar zitten overigens ook zelfstandigen bij. Ik wil dan toch gewoon eerst die plannen helemaal goed kunnen lezen om te kijken of die mensen ook daadwerkelijk geholpen worden. En vervolgens ook om te kijken of de prijs die andere zelfstandige ondernemers, in mijn geval, daarvoor moeten betalen redelijk is. Totdat ik die plannen weet, kan ik daar eigenlijk inhoudelijk nog niet heel veel over zeggen. Het ingewikkelde is wel dat media, op het moment dat plannen uitlekken, eigenlijk ook direct om een reactie vragen. En ik weet ook wel dat als je dan woorden gebruikt zoals “Het is een gotspe” of “Het kan toch niet zo zijn dat…”, inmiddels begin ik die woorden echt wel te herkennen en niet te gebruiken. Maar dan denk ik, “Als ik dat nu zou zeggen, dan heb je een kop in de krant.” Tegelijkertijd denk ik, “Dat is volgens mij niet de weg waarop we komen tot oplossingen.” Er wordt zoveel geroepen en ik denk toch dat we gewoon echt goed met elkaar moeten kijken wat inhoudelijk passende oplossingen zijn. En op het moment dat ik heel hard ga roepen en schreeuwen, kan het zijn dat ik op het moment dat er echt over die oplossing moet worden nagedacht niet aan tafel uitgenodigd word omdat mensen denken, “Daar kunnen we toch niet mee praten.” Maar dat blijft gewoon wel heel erg ingewikkeld voor mij.
Dave: Ja, helder. Ik zie Nadine nadenken nu.
Nadine: Ik wilde daar eigenlijk op ingaan, maar je stelde ook de vraag aan mij. Ik denk dat we in zijn algemeenheid erg in een binaire opvatting vastzitten, dus het is altijd 1 of 0 of goed of slecht of de ene situatie of de andere. En in ieder geval het herkennen van ambiguïteit en ook de parallelle werkelijkheden die er zijn wel blijven zien, dat vind ik extreem belangrijk. Ik denk dat je er vaak alleen maar komt als je de onderliggende intenties of uiteindelijk, “Waartoe leidt het nou?”, als je daar op hetzelfde pad zit, dan moet je dat gesprek ook kunnen voeren. Maar even terug naar wat jij net zat te vertellen, daar zat ik me nog af te vragen, ik hoorde er twee dingen in. Enerzijds volgens mij ook het punt wat ik net aanstip, waar je natuurlijk vanuit je achtergrond ook heel erg goed in bent bij uitstek. Zo’n CO-onderhandeling waar je bijvoorbeeld ook heel goed die belangen aan elkaar vast weet te knopen en ruimte geeft voor dat gesprek. Het gaat heel vaak over ruimte creëren waar mensen echt tot elkaar kunnen komen. Het andere gaat misschien ook wel een beetje erover dat je veel meer in deze rol dan tevoren nog heel erg zelf ook echt naar voren moet stappen en zelf in het licht gaat staan als de voorvrouw van die vereniging en ook in de opinievorming. En daarbij hoort misschien ook wel af en toe een scherp statement, het is uiteindelijk toch de variatie die soms ook triggert in de discussie en de dialoog. Dus ik was benieuwd, herken je dat? If so, voel je ook bij jezelf dat je je daarin ontwikkelt? Dat je daar op een andere manier eigenlijk beweegt?
Cristel: Dat is absoluut zo. Dat hoort ook bij die rol, dat je af en toe – of liefst zo vaak mogelijk, natuurlijk – inderdaad naar voren staat. Want wat wij echt willen is dat de zelfstandigen gezien worden naast werkgevers en naast vakbonden. Als je bijvoorbeeld kijkt naar wat de minister-president zei in alle corona-persconferenties, dan zei hij, “We hebben goede gesprekken gevoerd met werkgevers en werknemers over de corona-steunpakketten.” Dat merkten wij wel aan de zelfstandige kant, want de pakketten voor zelfstandigen waren echt ronduit belabberd. Dus er zijn ook echt wel heel veel dingen waar ik ook echt geen enkele moeite heb om naar voren te stappen. Wat ik bijvoorbeeld ook vind, dit kabinet en de voorgaande kabinetten hebben helemaal geen visie op die plek van die zelfstandigen op die arbeidsmarkt. Die zitten nog steeds ongelooflijk vast in het oude arbeidsrecht in het sociale zekerheidsstelsel en eigenlijk uitwassen die er nu zijn aan de zelfstandige kant, en dan met name aan de onderkant in de vorm van schijnconstructies, die proberen we ook alleen maar weer op te lossen met klassieke oplossingen: “Dan moet iedereen maar werknemer worden.” Maar er zijn heel veel mensen die een beroep hebben dat je helemaal niet als werknemer kan uitvoeren. Denk aan kunstenaars. En er zijn heel veel mensen die hun beroep heel graag als zelfstandige professional willen uitvoeren en die gaan echt niet meer weg. Dus waar zit nou die visie? Daar durf ik ook heel scherp over te zijn. Dus het gaat me meer om het voorbeeld wat ik net noemde, dat je eigenlijk wordt geacht om te reageren op uitgelekte plannen die nog helemaal niet duidelijk zijn. En dan vind ik het zelf heel belangrijk om toch even te wachten tot ik alles heb kunnen lezen. Daar heb ik dan eigenlijk ook weer geen moeite mee, want ik denk dat dat gewoon het allerbeste is om vervolgens met een goede reactie te komen.
Nadine: Ja, precies. Wat is er in die overheidsopzet nodig dan, naar jouw idee?
Cristel: Ik zou het echt heel erg goed vinden als we gewoon eens een minister van Sociale Zaken krijgen die zelf eens een keer zelfstandig is geweest. Wat mij opvalt is dat als je kijkt naar de carrières van die ministersploeg, maar ook gewoon heel veel ambtenaren, iedereen is altijd in dienst geweest. Dus niemand heeft geproefd van hoe ontzettend leuk het is om als zelfstandige te werken en als ondernemer te werken, maar moet er wel beleid over maken. Dus dat zou wel heel erg mooi zijn. Nu is dat deze kabinetsperiode niet het geval en dan is het vooral nodig dat ze gewoon heel goed luisteren naar clubs zoals die van mij. Dan moeten ze de kennis maar op die manier binnenhalen.
Dave: Als ze jou op die plek zouden vragen, zou je dat doen?
Cristel: Nee, dat weet ik eigenlijk niet. Mijn eerste is reactie is nee.
Dave: Er zouden wel meteen spannende dingen gebeuren.
Cristel: Politiek is echt nog wel heel anders. Ik ben deze uitdaging aangegaan als voorzitter van die club zelfstandigen omdat ik echt dacht, “Ik ben zelf zelfstandige, ik vind het leuk om als zelfstandige te werken en ik vind het eigenlijk heel gek dat het heel belabberd geregeld is in Nederland voor die zelfstandigen.” En dat eigenlijk het publieke debat heel vaak gaat over, “Dat zou je eigenlijk niet moeten willen of niet mogen worden.” Dus ik ben toch ook hier wel inhoudelijk gedreven aan deze klus begonnen. Op het moment dat je echt een politieke functie hebt, heb ik nu ook wel gemerkt want ik heb veel van doen met de politiek, dan moet je ook echt zin hebben in het politieke spelletje. Ik heb afgelopen zomer waarschijnlijk als laatste van Nederland Borgen gekeken, die fictieve serie over een Deense minister-president. Toen dacht ik, “Als ik die nu drie jaar geleden had gekeken, was ik hier misschien niet eens aan begonnen.” Nee, dat politieke spel en ook behoren tot een politieke partij, dat is toch echt wel weer wat anders.
Dave: Wat zijn nog wel dromen die je koestert? Als je eens een keer weg droomt en niet met duizend en één dingen bezig bent, zijn er nog dingen naar de toekomst waarvan je zegt, “Wauw, daar gaat mijn hart wel naar uit”?
Cristel: Voor mijn eigen loopbaan, bedoel je?
Dave: In het algemeen.
Nadine: Voor je eigen leven.
Cristel: Voor mijn eigen leven, dat is heel basaal, ik hoop dat mijn kinderen hun eigen weg vinden in de wereld. Als je dat vraagt, “Wat zijn je dromen?”, dan denk ik dat dat heel belangrijk is. Voor mezelf hoop ik dat ik daadwerkelijk ook de stap kan maken dat zelfstandigen naast werkgevers en werknemers gezien worden als derde poot van onze arbeidsmarkt. Dus dat is wel de droom die ik al eerder heb gezegd. Ik heb elk jaar het goede voornemen om iets meer tijd en ruimte voor mezelf in te plannen voor reflectie. Ik word er ook wel elk jaar een klein beetje beter in, maar het goede voornemen is ook nog steeds elk jaar hetzelfde. Dus dat kan. En ook wel heel basaal, ik heb in mijn omgeving ook wel mensen gezien die heel veel problemen hebben gekregen met hun gezondheid. Dus ik heb ook gewoon, net als ieder mens, toch gewoon de stille hoop en de wens dat ik gewoon in goede gezondheid nog lekker kan blijven doen waar ik nu mee bezig ben. Mijn dromen zijn eigenlijk niet zo heel erg groot. Je vroeg, “Wat is een take-away van die burnout?”, geluk ligt gewoon op je voeten. Geluk zit voor mij niet in een grote auto of een groter huis. Geluk zit hem voor mij in een beetje meer overvloed hebben in tijd, een paar goede mensen om me heen met wie ik prettig samenwerk en heel veel goede vrienden om me heen met wie ik af en toe eens een goede boom kan opzetten. En kamperen in Frankrijk, daar kan ik ook nog steeds heel erg blij van worden.
Dave: Mooi beeld!
Nadine: We gaan alweer richting onze tijd. De tijd gaat zo snel. Ik was nog benieuwd, in de afronding, het feit dat je als vrouw in dit leiderschap zit, is dat nog een dimensie die je meeneemt? Heeft je dat iets gebracht of iets gekost?
Cristel: Het valt me wel op dat er gewoon minder vrouwen zijn in het speelveld of werkveld waarin ik me begeef. Wij hadden afgelopen juni een ledenvergadering van VZN en dat was ik met louter mannen. Wat ik wel interessant vond was dat juist één van de mannen zei, “Dat is eigenlijk wel grappig, alleen Cristel is hier een vrouw.” Dus toen dacht ik, “Ja, dat klopt eigenlijk.” Dus op dat moment was het voor mij geen thema. Maar omgekeerd denk ik dat het helemaal niet verkeerd is dat één van de mannen dat dan ziet en ook benoemt naar de anderen. Ik weet niet of er verschillen zijn, ik ben geen man, dat ben ik nooit geweest. In mijn geval ga ik dat ook niet worden. Ik weet niet of het anders zou zijn als ik een man was. Lastige vraag.
Nadine: Het is meer in de observatie dat je dat dan ziet of indirect hoort. Maar het is niet dat je dat zelf bewust meeneemt en dat je dan denkt, “Wat betekent dat nou, het feit dat ik hier als enige zit?”
Cristel: Wat ik wel mooi vind is dat er op dit moment ook gewoon in het werkveld wel meer vrouwen komen. Bijvoorbeeld bij VNO-NCW, daar zit Ingrid Thijssen nu als de eerste vrouw op die positie, je ziet dat er ook in het kabinet op dit moment voor het eerst 50/50 mannen en vrouwen zitten. Ik denk dat dat allemaal echt wel belangrijke stappen zijn. Het feit dat ik een vrouw ben, maar er zitten ook meerdere belangenbehartigers van zelfstandigen, heel veel vrouwen. Bijvoorbeeld de branchevoorzitter van de inleners is een vrouw. Je hebt ook nog een andere club, Platform Zelfstandige Ondernemers, dat is een vrouw. Bij de werkvereniging zit een vrouw. Dus er zitten wel meer vrouwen. En ik denk dat het heel gezond is dat we gewoon in Nederland gaan wennen aan een 50/50 verdeling van mannen en vrouwen op eigenlijk alle soorten posities. Mijn moeder is nog uit de tijd dat zij ontslag moest nemen toen ze ging trouwen met mijn vader. En zij is op mijn zestiende weer begonnen met werken en heeft altijd tegen me gezegd, “Zorg dat je gewoon voor jezelf kan zorgen. Je kan een man nog zo leuk vinden, maar zorg dat je echt voor jezelf kan zorgen.” Soms denk ik wel, “Dan hebben we toch in één generatie best wel grote stappen gemaakt.” En ik heb twee zoons en die hebben een vader en een moeder die gewoon precies hetzelfde werken. Mijn man is ook ondernemer, wij worstelen allebei met onze tijd. Dus ook in huis doet de ene dit en de andere dat. Dan denk ik wel, “Dit is wel echt een heel ander voorbeeld dan ik heb gehad.” En ik denk dat het helemaal niet verkeerd is.
Nadine: Had jij nog een laatste?
Dave: Meer een overdenking. Wat ik zo mooi vind aan jou, Cristel, ik moet toch een beetje terugdenken aan dat begin van de stoere zus, “Ik ga gewoon spannende dingen doen”, een beetje dat Pipi Langkous-gevoel van, “Ik weet niet hoe het moet, maar ik ga het gewoon doen.” Terwijl ik ook voel in dat hele ZZP- en zelfstandigenstuk, daar zit ook een Calimero-stuk in. Er wordt altijd over werknemers en werkgevers gepraat, we zitten eigenlijk niet aan tafel, er moet een derde pootje aan het krukje komen. Ik zou het Nederland meer gunnen, ik werk dagelijks met vrouwen die allemaal zelfstandig zijn. We hebben nu met Buzz 350.000 vrouwen mogen opleiden of dingen aanreiken waar ze zelf mee aan de haal gaan. Daar zit zoveel kracht in en solidariteit en intrinsieke motivatie. Dat zijn mensen die niet in onmogelijkheden denken. Ik gun eigenlijk iedereen dat ze op die zelfstandige kruk gaan zitten, niet alleen de pootjes, maar dat de hele kruk zelfstandig is. En op z’n minst qua mindset. Dat frustreert mij heel erg vaak, in Nederlandse organisatie wordt er zoveel gepraat en gemekkerd over wat er allemaal niet kan en wat er allemaal opgelegd is en noem maar op. Dus dat was meer mijn overdenking. Ik vind je daar wel een mooi voorbeeld van. We gaan het gewoon doen, ook al is het spannend.
Cristel: Ja, en er zijn heel veel vrouwelijke zelfstandige ondernemers die ook gewoon echt door dat zelfstandige ondernemerschap erachter komen van hoe ongelooflijk veel ze kunnen en ook hoe ongelooflijk leuk het is om te ondernemen en ook af en toe gewoon eens op je bek te gaan en dan te merken dat je daar wel weer uit op krabbelt. Dus het is ook wel weer een hele mooie manier om te ontdekken wat je zelf kan. En ik heb zelf ook heel erg gemerkt dat daar waar veel mensen denken, “Zelfstandig ondernemerschap is heel eenzaam”, ik heb nog nooit met zoveel verschillende mensen in zoveel verschillende constructies op basis van vertrouwen in plaats van vuistdikke contracten met elkaar samen gewerkt. Mannen en vrouwen, overigens. Dus het is ontzettend leuk om jezelf te ontplooien. Ik denk dat we dat gewoon echt wel moeten koesteren.
Nadine: Is er nog iets wat je wil meegeven aan onze luisteraars? Een soort credo-advies vanuit jouw achtergrond?
Cristel: Het meest interessante is toch weer terug naar die drie energiebronnen. Want dat zijn energiebronnen in je leven. Dus doe datgene waar je goed in bent, heb de beslisruimte die bij jou past en voel je verbonden met je omgeving, met je werk, met je vrienden, met je collega’s, in welke vorm dan ook. Ga dat eens voor jezelf na en op het moment dat je merkt dat één van die drie of misschien wel twee of zelfs drie van die drie energiebronnen voor jou zijn afgesneden, ga dan op zoek naar mogelijkheden om het voor jezelf beter te maken. Je kan echt heel veel zelf. Je hebt echt heel veel kracht in jezelf. Dus ik denk dat dat gewoon een hele belangrijke les is voor iedereen om jezelf minimaal één keer per jaar die vraag te stellen.
Nadine: Mooi! Wat mij betreft een prachtige afsluiter die ook het geheel omvat waar ik niet aan toe ga voegen.
Dave: Ik ook niet. Ik ga jou heel erg bedanken en superleuk om je weer te zien!
Cristel: Ja, insgelijks.
Dave: En ook te horen. Succes met de mooie dingen die je aan het doen bent.
Cristel: Dankjewel!
Nadine: Dankjewel!
Dankjewel voor het luisteren naar deze aflevering van Leaders in Progress. We hopen dat je ervan genoten hebt en er de volgende keer weer bij bent wanneer we een nieuwe gast aan tafel hebben. Ben jij geïnspireerd en zou je ook willen werken aan vooruitgang? Dat kan; ga nu naar www.leadersinprogress.nl en kom in actie of neem direct contact met ons op via e-mail. Graag tot de volgende keer!
Recente reacties